Open Onderwijs vergroot het lerende en innovatieve vermogen van ons land. Dit is een stelling die erg goed is te verdedigen. De EU heeft een programma opgezet om ‘Open Education’ in Europa succesvol te ontwikkelen (www.openeducationeuropa.eu) Open beroepsonderwijs is voor professionals feitelijk een noodzakelijke publieke basisvoorziening om een leven lang te leren en om te helpen het beroepsonderwijs zelf een ‘leven lang’ te laten leren. Beroepsonderwijs hoort niet alleen meer voor studenten te zijn. Dat is niet meer van deze tijd. Het klinkt goed, maar wat is eigenlijk open onderwijs, waarom moet een beroepsopleiding open, en hoe doen we dat?
Natuurlijk is er niet een duidelijke definitie van open onderwijs. Zulke definities bestaan bijna nooit. Wel kunnen we vier duidelijke kenmerken noemen. (1) Open onderwijs is toegankelijk voor iedereen, zonder bijvoorbeeld blokkerende ‘collegegeld verplichtingen’ of ‘leeftijd discriminatie’. Ons onderwijs moet optimaal toegankelijk zijn voor iedereen. (2) Open onderwijs sluit naadloos aan bij situaties waarin je dat onderwijs goed kunt gebruiken. Het is niet opgebouwd uit meerjarige curricula, maar is adaptief en past zich naadloos aan aan de competenties van de participanten. (3) Open onderwijs wordt verzorgd door degenen die iemand anders wat te leren hebben. Dat betekent dat rollen eenvoudig kunnen wisselen. Een participant wisselt misschien wel continu tussen rollen als docent, student, en professional. Samengevat dus onderwijs zonder drempels, op het juiste moment, en waarin iedereen iedereen een ‘lerende’ is. Een goed ander woord voor open onderwijs zou ‘social education’ kunnen zijn, vergelijkbaar met ‘social media’ en ‘social innovation’. Maar we houden het hier nog maar even op open onderwijs. We hebben al open onderwijs. Er zijn bijvoorbeeld ‘MOOC’s’ (zie bijvoorbeeld bij www.coursera.com). Een MOOC is een Massive Open Online Course. Ofwel een gratis online cursus die door veel mensen tegelijkertijd kan worden gevolgd. Ze worden door bijvoorbeeld MIT, EIT of Stanford verzorgd, dus kwaliteit gegarandeerd. Gratis zijn ze niet altijd. Als je een certificaat wilt hebben, moet je vaak betalen, maar toch! Duidelijk is wel, (4) digitalisering is vrijwel altijd een vierde kenmerk van open onderwijs.
Waarom moet ons onderwijs open? Er zijn veel goede redenen. Ik zal hier een aantal noemen. Ons huidige onderwijs is gebouwd op het verleden. Dat kan niet meer. Onderwijs dient te worden gebouwd op verwachtingen, openheid is daarvoor nodig. Zonder openheid krijgen we naar mijn verwachting onmogelijk ‘de toekomst’ in ons onderwijs. Met het continu betrekken van anderen ‘van buiten’ zowel als leerlingen, studenten, docenten, mentoren en professionals, in wisselende rollen, krijgen we dit voor elkaar. Succesvol onderwijs wordt als lerende netwerken ingericht. Een tweede reden is dat onderwijs van nu en morgen vraagt zoveel kennis en vaardigheden dat een vaste groep leraren van een beroepsopleiding dat niet meer kan bieden. Kennis en vaardigheden veranderen daarbij zo snel dat we continu vanuit praktijksituaties en labs onderwijs moeten inrichten. Een derde argument gaat over middelen. We hebben nu prachtige digitale media om onderwijs een leven lang voor een breed publiek efficiënt en effectief in te richten. Deze media worden alleen maar meer, rijker, en aantrekkelijker. Ze maken open onderwijs mogelijk. Een vierde argument betreft de noodzaak tot een leven lang leren. Onderwijs is niet meer van vier tot 25 jaar, maar dient een leven lang. Ons onderwijs is publiek betaald en is een leven lang noodzakelijk. Een kunstmatig onderscheid tussen onderwijs en werken is niet meer van deze tijd. Een vijfde argument is dat ons onderwijs de aanjager moet worden van het leren en innoveren in bedrijven en instellingen en dus ook van basisonderwijs. Geen school kan meer alleen leren en innoveren. De toekomst wordt uitgemaakt door succesvolle samenwerking tussen bedrijven, onderwijs, en natuurlijk de overheid. Allemaal goede redenen om ons onderwijs te herzien en alles eraan te doen om het open te maken. We hebben het vaak over een kennismaatschappij, wel open onderwijs is een cruciale voorwaarde voor het succes ervan.
Hoe moeten onderwijsinstellingen het aanpakken? De eenvoudigste weg is niks doen. Open onderwijs is zich al snel aan het ontwikkelen en zal veel regulier onderwijs dat zich niet aansluit de markt uitduwen. Dit is natuurlijk minder mooi voor instellingen die niks doen, er is tenslotte heel wat in geïnvesteerd. Maar zoals voor alle ‘grote structuren’ geldt, ze kunnen zich moeilijk zelf vernieuwen. Wat moeten ze eigenlijk gaan doen? Zich vanaf nu steeds meer open stellen! Wat online beter kan, moet online worden aangeboden zonder restricties. Wat lokaal gebeurt moeten we door middel van webcasts en webinars open stellen. Diploma’s maken we haalbaar door middel van eventueel alleen assesments. Open onderwijs van anderen accepteren we in onze curricula. Onderwijs speelt zich waar mogelijk op de basisschool werkvloeren af. Allemaal praktische vormen die nu al gebeuren en overmorgen in samenhang structureel kunnen werken. Open onderwijs moet een cultuur gaan worden, niet meer een keus. Mensen willen een leven lang leren en innoveren, media maken open onderwijs haalbaar en rijker, de kennismaatschappij kan er niet zonder, scholen moeten een leven lang leren en innoveren. Opleidingen kom op!
Sjoerd de Vries
